Шүлэг сэлтийг захидлын хамт ирүүлсэнийг хүлээн авсанаа мэдэгдье.
Эрдэм сурах гэж ээсти улсын нийслэлд суралцаж байх үес, нэнд хичээж, англи, франц, герман хэлний нэгийгн шамдан суралцаж үзэхийг алс хол Монгол нутгаасаа хүсэн захьсу. Орчин үеийн болосоролт Монгол улсынхаа хойчийг залгамжлах залуус та бүхэн, хүзүүгээр бусдаас тутахгүйг маш эрхэмлэн хичээж, эрдэм сурахыг мэрийлтэй бөгөөд эх орон, ард түмэндээ ачийг нь эрдэм номоор хариулахыг хэзээд санаж яваараа, хүү минь!
Орчин үеийн монгол сэхээтэн хүн, худам гэдэг бүхүй муучин монгол үсгээ шамдан суралцаж, Германы Йоханн Гүттенбергийг XV зууны үес анхан ном барлах арга Европод үүсгэн санаачласнаас даруй таван зуун жилийн өмнө барын ном монголоороо үзэж суусан өндөр соёлт өвгөд дээдсийнхээ өв их утга зохиолын эрдэнэс, үгсийн маш баялаг сангийн эзэн болох цаг та нарт тулгаран ирсэнийг бодож яваарай, хүү минь.
Хөвгүүн, эргэлзэл гэх зэргээр манай хэл бичгийн багш, хэвлэлийнхний хазгай дуудан, хазгай бичдэг ганц нэгэн алдааг эх шүлгийн бичигт засан тэмдэглэлээ.
Монгол хэлний сэтгэхүйн ёсонд ус, гол мөрөн, нуур цөөрөм, тэнгис далайд шумбах, ус буюу шалбааг мэтэд умбахаас биш, "үнэрт умбан шумбадаг" ёсгүй тул, "плавать" гэдгийн олон санаа утгы нь монголоор ганц "умбах, шумбахаар" орчуулан бодож болохгүй шүү! Любовь гэдгийг манай зарим зохиолчид ганц "дурлал" гэж шал буруу "орчуулан" бичдэгий нь бодоорой! Орсон буур, отолосон адгуусанд ороо отлолтын цагаар эм амьтны сүвээс нь гоожин гарч байгаа юманд шиншин дурлаж гүйх ёс байж болно. Оюун төгс хүн, дур точиг нь хүрээд, дайралдсан эмийн хойноос үнээ дагасан бух шиг гүйх ёсгүй, хайр гэдэг нандин сэтгэл байх ёстой. Ардууд маань эх эцэгдээ хүн хайртай, аминдаа хайртай, янаг амрагтаа хайртай гэж, хайр дурлалын утгыг ялгадаг шүү! Архинд дуртай, хүүхэнд дуртай, мөнгөнд дуртай, нэр алдарт дуртай гэдгийн дурлал гэдэг нь үнэн сэтгэлийн ХАЙР гэдгээс ялгаатай үг ухагдахуун байх бий!
О адислаач дэ гэсэн үг бол, о благослави гэдгийг махчлан орчуулсан мэт санагдана. Энэ мэт зүйл бас аргагүй, үзэн сурах, дурлан сонирхох, амтархан шохоорох маа гадаадын хэлээр үзэх үес, харь хэлний нөлөө заавал сэтгэхүйд тусдаг нь ёс. Монголоороо бодож, монгол сайхан бичгийнхээ хэлний үг найруулгын амтыг шинээн авч, эх хэлээрээ сэтгэн бодож, зохион найруулж сурах үес харь хэлний нөлөөнд орох үзэгдэл аяндаа арьлах ёс бий.
Бидний-манай гэдэг хоёр заах нэр, монгол хэлнээ баахан ялгаатай юм шүү! Бидний улс гэвэл-хэлж байгаа хүний өөрийн улс, дэргэд нь байгаа өөр улсын хүний тэр улсы нь хамтатган бидний улс гэдэг. Манай улс гэвэл, хэлж байгаа хүний улс гэж заахаас биш, дэргэд нь байгаа өөр улсын хүний тэр улсыг багтаан оруулаагүй, салган хасаж хэлсэн санаа. Манай гэж танай биш гэсэн санаа, бидний гэж манай танай хамтын гэсэн санааг илэрхийлэх үг ажээ. Мөч гэж дөрвөний нэг гэсэн нэр: цагт дөрвөн мөч байдаг; хүнд бас дөрвөн мөч байдаг. Цагийг монгол бичгийн хэлнээ дөрвөн мөч болгож, мөчид нь арван таван хувь болгож, нэг хувид жаран хором гэж ялгадаг байлаа. Минут гэж "бага" секунда гэж цагийн тэр бага хувийг дахин хоёрдохь удаа хувааснаа заасан хоёрдахь хоёрдугаар гэсэн утгатай үг. Манайхан цаг, мөч, хувь, хором гэж хуваан ялгажээ. Энэтхэг-европ хэлнээ "единственное число, множественное число" гэдэг "грамматическая категория числа"- хэлзүйн тооны ай байжээ. Манайханд хэлзүйн тооны ай байвч, "ганцтоо, олонтоо" гэж байхгүй. Манай сургуульд хэлний боловсорол нимгэн багш нар, тэр учрыг мэдээгүй тул, орчуулан хуулжээ. Өрөөсөн нүд, өрөөсөн гар гэх зэргээр "ганцын" санааг "өрөөсөн" гэдгээр гаргаж хэлдэг монголчууд, ер "эдгээр хүнүүдийн гарууд нь уртнууд, хуруунууд нь сайханууд, хумснууд ягаанууд" гэдэггүй шүү дээ.
Монгол хэлэнд төрөл тооны ай гэж бий. Тэр айн нэр нь цөм төрөл тооны дагавраар төгсдөг. Нохой гэхдээ, нохойн төрлийн юм цөм нохой. Нэг нохой ч нохой, Хоёр нохой ч нохой, Бүх нохой цөм нохой болохоос, гахайн төрөл биш гэж нохойнд тоонд орсон юм бүхэн нохойн төрөлд багтан, хэлзүйн тооны айгаар төрөл тооны нэр болно. Тэр учраас монголчууд цагаанууд шүднүүдтэй хүнүүд, сайханууд далавчнуудтай шувууд гэдэггүй! Мянгад, дархад, баяд, торгууд гэж цөм төрөл тооны нэр тул, бүх дархад ч дархад, нэг дархад ч дархад болдог нь даруй хэсэг тооны ай. Тэр учраас, дархад гэж сонгнолын нэгэн хэсэг болохоос, монгол хүн бүхэн дархад биш, нэг хэсэг нь л дархад гэж хэсэг тооны айгаар үзүүлсэн хэрэг. Сайд гэж хэсэг тооны нэр тул, хүн бүхэн сайд биш, нэг хэсэг нь сайд юм гэж сайД хэмээн -Д дагавраар үзүүлж, нэг хүн сайд байвал, сайд гэдэг хэсгийн нэг хэсэг нь гэсэн хэсэг тооны санаа хэвээр байдаг юм.
Тэр учраас, европын единственное число л бол монголын ганц тоо, европын олон тоо л бол, монголын олон тоо гэж болохгүй, монгол хэлний хэлзүйн тооны ай нь сүрхий учир зүй бүхүйг монголоороо бодон сурагтун!
Юм боддог болж, бодон санасанаа яруу найргийн сэтгэлээр илэтэгэн бичихийг оролдож байгаад тань би хувьдаа баяртай байна. Бичсэн зохиолынхоо эхийг (оросын оригиналь гэдэг нь монголоор эх гэдэг юм шүү!) хаялгүй хадгалж, өөрийн мэдлэг аль хир ахин нэмэгдсэнийг хэдэн жилийн өмнө бичсэнтэйгээ зэргэцүүлэн үзэхэд сонин байдаг юм шүү!
Бичиж сур, бодож сур!
Манай боловсоролтгүй багш нар тэднийг даган сурсан зохиолч нар, -на гэдгийг одоо цагийг үзүүлсэн дагавар гэж ташаардаг. Цай чанана гэж, мөн орой болно гэж цөм ирээдүй цагийн хэлбэр шүү дээ! Монголоороо зохиол хийх сэхээтэн эрдэмтэн хүн, монгол бичгийнхээ хэлийг шинжлэх ухааны үүднээс ухааран хэрэглэх ёстой. Манай бага, дунд, дээд сургууль тэр тухайд орос, ээсти зэргийн орчин үеийн боловсон улын адил хэмжээнд хүрээгүйг авьяастан манай залуус та бүхэн ухаарч, эх хэлэндээ эзэн болох үүрэгтэй хувьтай байгаагаа бодож явагтун.
Ёслогч Ринчен.
Шуудангийн хайрцаг 119.
No comments:
Post a Comment